میراثآریا: هنرصنعت «قفلسازی چالشتر شهرکرد» بهعنوان یکی از قدیمیترین نقاط چهارمحال و بختیاری، از دوره صفویه رواج داشته و به شُهرتی جهانی رسیده، اما این در حالی است که این هنرصنعت در روزگار کنونی به یک کالای ویترینی تبدیل شده است و کمتر کسی از آن برای کاربری قفل و حفاظت استفاده میکند.
تعداد زیاد قفلهای صنعتی خارجی بهویژه قفلهای چینی در بازار ایران، رونق «قفل چالشتری» را کمرنگ کرده اما ویژگیهای منحصربهفرد این قفل باعث شده است تا هیچ قفلی نتواند جای آن را بگیرد و این قفل همچنان سرآمد قفلهای دستساز دیگر باشد.
هنرصنعت «قفلسازی چالشتر شهرکرد» روزگاری استادان بنامی مانند استاد حاج عبدالله ریاحی چالشتری، استاد خدارحم، استاد نقوی، استاد جواد نوربخش، استاد ضیاء نوربخش، استاد صنیع، استاد محمدتقی رنجبر و استاد احمد نیکزاد داشته است که این استادان توانستهاند این هنرصنعت را جهانی کنند.
هنرمندان چالشتری در افزونبر ۴۰۰ سال گذشته علاوه بر بهرهگیری از تکنیکهای ساده اما پیچیده توانستند فلزات سخت را با استفاده از کورههای ابتدایی و ابزار ساده به قفل تبدیل و خود را در سطح ملی و جهانی معروف کنند.
جالب است بدانید بزرگترین «قفل چالشتری» جهان با وزن ۶۰۰ کیلوگرم (نصب شده در ورودی چالشتر) ساخته استاد نریمان خواجعلی چالشتری، کوچکترین «قفل چالشتری» دنیا با وزن یک گرم و ۷۸۰ سوت (اهدایی به موزه امام رضا (ع)) ساخته استاد نگهدار خواجعلی چالشتری و قفل طلای سابق درب کعبه ساخته استاد مرحوم حاج عبدالله ریاحی چالشتری است که اکنون در یکی از موزههای عربستان سعودی نگهداری میشود.
«قفل چالشتری» بهطور معمول با آهن، مس، برنج، طلا، نقره، فولاد و آلیاژهای فلزی ساخته و برای زیبایی و تزئین آن از هنرهای دیگر مانند قلمزنی، طلاکوبی و نقرهکوبی بهرهگیری میشود.
هنرصنعت «قفلسازی چالشتری» یکی از مطرحترین صنایعدستی و هنرهای سنتی خاص ایران است که نمونههایی از آن در موزههای مکه عربستان سعودی، فرانسه، لندن انگلستان و شیکاگو آمریکا نگهداری میشود.
برای هنر «قفلسازی چالشتری» از ابزاری مانند گیره، سندان، انبردست، سیمچین، دریل، قیچی ورقبُری، چکش، کوره، انواع انبُرها، سوهانها و وسایل دیگر استفاده میشود.
هنرمند و پیشکسوت هنرصنعت «قفل چالشتری» گفت: هنر صنعت «قفلسازی چالشتر شهرکرد» یادگاری کهن از نیاکان است که باید حفظ و به آیندگان منتقل شود.
مسیب بهرامی چالشتری تأکید کرد: بهعلت علاقه شدید به «قفل چالشتری» این هنر را نزد استادان بنام چالشتری آموختم و افزونبر ۲۰ سال پیش نزد مرحوم استاد علیخان خواجعلی چالشتری آموزش دیدم.
وی افزود: تلاش شبانهروزی و مستمر من در این حرفه باعث شد تا بتوانم تولیداتم را با صنایعدستی و هنرهای سنتی نقاط دیگر کشور و چهارمحال و بختیاری به رقابت بگذارم و این تولیدات را در نمایشگاههای ملی و استانی مختلفی عرضه کنم.
بهرامی تصریح کرد: سالهای ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ هنگام حضور در نمایشگاه بینالمللی صنایعدستی و هنرهای سنتی به میزبانی استان فارس بهعنوان هنرمند برتر انتخاب شدم.
وی یادآور شد: همچنین در نمایشگاهی با همکاری ایران و سفارت کرهجنوبی، قفلهایم بهعنوان «آثار منتخب هنرهای فلزی ایران» انتخاب و نمونههای آن در کتابی با عنوان «هنرهای فلزی ایران – نمایشگاه آثار منتخب» چاپ شد.
هنرمند و پیشکسوت هنرصنعت «قفل چالشتری» اضافه کرد: سال ۱۳۹۶ برای نخستین بار موفق به دریافت نشان ملی در هنرصنعت قفلسازی شدم و سال بعد قفلی با ترکیباتی از برنج، مس و فولاد ساختم و توانستم دومین نشان ملی را دریافت کنم.
وی گفت: سپس با ساخت آثاری از دوران صفویه مانند قیچی قلمدان و ملواق موفق به دریافت نشانهای ملی دیگر شدم.
بهرامی تأکید کرد: بعد از آن «قفل چالشتری» را بهصورت «گردنآویز» ساختم و توانستم یک نشان ملی دیگر به مجموعه افتخاراتم در حوزه هنرصنعت قفل چالشتری بیفزایم.
وی افزود: سال ۲۰۲۲ میلادی از بین افزونبر ۳۰۰ هنرمند ایرانی کاندیدای دریافت «مُهر اصالت بینالمللی» از سازمان جهانی یونسکو موفق شدم بهعنوان یکی از ۱۲ هنرمند برگزیده، رأی بیاورم و انتخاب شوم.
هنرمند و پیشکسوت هنرصنعت «قفل چالشتری» تصریح کرد: امروزه افراد زیادی برای آموزش هنرصنعت «قفل چالشتری» مراجعه میکنند اما بهعلت درآمد پائین و نبود صرفه اقتصادی، این هنر را ادامه نمیدهند.
وی یادآور شد: هماکنون افراد زیادی هنرصنعت «قفل چالشتری» را آموزش دیدهاند اما تنها دو سه هنرمند در چالشتر به قفلسازی مشغول هستند و بقیه فعالیت نمیکنند اما با این حال هنرصنعت «قفل چالشتری» در خطر منسوخ شدن و فراموشی قرار ندارد.
بهرامی به خاطرهای از گذشتگان و بزرگان چالشتری اشاره و اضافه کرد: سالها قبل کاروانی از منطقه برای سفر حج عازم عربستان میشود اما افراد این کاروان به اعمال حج و عید قربان نمیرسند، حاجی نمیشوند و مجبور میشوند یکسال دیگر در مکه بمانند، به همین علت یک کارگاه «قفلسازی» به سرپرستی استاد مرحوم حاج عبدالله ریاحی چالشتری دایر میکنند تا بتوانند امرار معاش کنند و در همان جا حاکم وقت عربستان سفارش ساخت قفل طلای درب کعبه را به آنان میدهد.
وی گفت: این قفل چالشتری تا سالهای طولانی بر درب کعبه خودنمایی میکرد و این هنر نه تنها برای استاد مرحوم حاج عبدالله ریاحی چالشتری و همراهانش در سفر به مکه، بلکه برای تمامی مردم چهارمحال و بختیاری و حتی ایران، افتخار بزرگی است.
هنرمند و پیشکسوت هنرصنعت «قفل چالشتری» درخصوص ساخت این قفل و امنیت بالای آن تأکید کرد: «قفل چالشتری» به دو روش با استفاده از لوله یا ورق ساخته میشود که هر دو نمونه اصیل است.
وی افزود: قفلهای بزرگتر برای دروازهها و درهای مغازهها و قفلهای کوچکتر بهمنظور بستن درهای مِجریها (جعبهها)، گنجهها، گردنآویز، گوشواره و انواع زیورآلات کاربرد دارد.
بهرامی تصریح کرد: برای ساخت هر «قفل چالشتری» بهطور سنتی از ۱۷ قطعه شامل بدنه، درپوش ته قفل، طبلک وسط، دو پایه، دسته، میخ دسته، ماسوره، فنر، زبانه، طبلک، مارپیچ، لوله کلید، وَربَند، دسته کلید، رِزوه و طبلک وسط قفل استفاده میشود.
وی یادآور شد: کلیدی که برای «قفل چالشتری» ساخته میشود تنها برای همان قفل قابل استفاده است و در هیچ قفلی حتی «قفلهای چالشتری» دیگر نمیتوان از آن استفاده کرد، بههمین دلیل کلیدها راستپیچ و چپپیچ با دندههای متفاوت هستند.
هنرمند و پیشکسوت هنرصنعت «قفل چالشتری» اضافه کرد: هنگامی که مراحل ساخت «قفل چالشتری» تکمیل میشود، نوبت به سوهانکاری و تزئین آن میرسد که در این بخش میتوان از طرحهای مختلف بهرهگیری کرد.
وی گفت: ساخت یک قفل ساده چالشتری به دو تا سه روز اما ساخت قفلهای دارای طرحهای سنتی حداقل به سه تا چهار روز زمان نیاز دارد.
بهرامی تأکید کرد: در ۲۰ سال اخیر قفلهای زیادی ساختهام اما تعداد دقیق آنها را به یاد نمیآورم.
وی افزود: در این مدت در کنار ساخت قفلهای چالشتری موفق به ساخت آثار دیگری به سبک دوران صفویه شامل «ترازو»، «قیچی قلمدان»، «ملواق»، «ناخنگیر» و «اَنبُر» شدهام.
هنرمند و پیشکسوت هنرصنعت «قفل چالشتری» قدمت این قفل را افزونبر ۴۰۰ سال و مربوط به دوران صفویه اعلام و تصریح کرد: هنر ساخت «قفل چالشتری» سینه به سینه به نسل کنونی در روزگار کنونی رسیده است.
بهرامی در پایان با توصیه بر تلاش و همت برای حفظ میراث نیاکان یادآور شد: صنایعدستی و هنرهای سنتی بخشی از تاریخ ما است و نباید اجازه دهیم به فراموشی سپرده شود.
رئیس اداره آموزش و حمایت از تولید ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: هماکنون تعداد هنرمندان فعال در ساخت «قفل چالشتری» کمتر از ۱۰ نفر هستند.
جهانبخش ترکی هرچگانی تأکید کرد: هنرصنعت «قفلسازی چالشتری» افزونبر ۴۰۰ سال قدمت دارد و سابقه آن به دوران صفویه بازمیگردد.
وی افزود: ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری برای برگزاری دورههای آموزشی با هدف بازاریابی فروش و تربیت هنرمندان در رشته «قفلسازی چالشتری» آمادگی دارد و در این راستا هماهنگیهایی را با شرکت توسعه گردشگری استان انجام داده است.
ترکی تصریح کرد: ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری همچنین زمینه حضور هنرمندان رشتههای مختلف صنایعدستی و هنرهای سنتی بهخصوص قفلسازان چالشتری در نمایشگاههای ملی و استانی را فراهم میکند.
وی یادآور شد: صنعتگران چالشتری تمامی ابزار مورد مورد نیاز در حرفه قفلسازی مانند انواع قلمهای فولادی، سوهان، گیره و ابزار دست را خودشان میسازند.
ترکی اضافه کرد: وجود هنرمندان بسیار توانمند در چالشتر در رشته «قفلسازی چالشتری» یک پتانسیل بسیار خوب برای حضور بخش خصوصی و حمایت از هنرمندان این رشته بهشمار میرود.
انتهای پیام/
نظر شما